Alcoholgebruik en werk
Een groot deel van de Nederlandse bevolking behoort tot de beroepsbevolking (7 op de 10 mensen). Het effect van (overmatig of problematisch) alcoholgebruik heeft ook consequenties voor het werk. Dit kan zich op verschillende manieren uiten, bijvoorbeeld in verzuim, productiviteitsverlies en ongewenst gedrag. In sommige sectoren kan dit tot gevaarlijke situaties leiden, bijvoorbeeld als er gewerkt wordt met machines of gevaarlijke stoffen, in het verkeer of in de gezondheidszorg. Vroegtijdig signaleren van alcoholproblematiek is van belang om de medewerker zo snel mogelijk te kunnen helpen en zo nodig te begeleiden naar zorg.
Wanneer is er sprake van overmatig alcoholgebruik?
De NHG definieert problematisch alcoholgebruik als een drinkpatroon dat leidt tot lichamelijke klachten en/of psychische of sociale problemen en dat een adequate aanpak van bestaande problemen verhindert.
Gevolgen problematisch alcoholgebruik
Voor werkgevers is alcoholproblematiek een belangrijke oorzaak van productiviteitsverlies door extra verzuim en een verlaagde productiviteit. Uit een maatschappelijke kosten- en batenanalyse (MKBA) van het RIVM uit 2018 blijkt dat er bijna 5,5 miljoen werkdagen verloren gaan per jaar als gevolg van het alcoholgebruik voor, tijdens en na werktijd. De totale kosten hiervan worden geschat op 1,3 – 1,6 miljard euro per jaar. Daarnaast wordt geschat dat van alle werkende Nederlanders 15,5% een riskante drinker is. Dit betekent dat ongeveer 16 op de 100 werkenden zodanig drinken dat er problemen worden ervaren door het drinkgedrag, bijvoorbeeld: verplichtingen niet na kunnen komen, spijt hebben van het alcoholgebruik of van anderen het advies krijgen om minder te drinken.
Wat is het belang van vroegsignalering?
Door vroege herkenning van problematisch alcoholgebruik kunnen problemen in een vroeg stadium worden herkend en kan de juiste ondersteuning worden ingeschakeld. Met preventie als uitgangspunt kan geestelijke en lichamelijke schade bij werknemers zoveel mogelijk worden voorkomen. Daarnaast is het voor goed werkgeverschap ook belangrijk dat de werkgever omkijkt naar het eigen personeel en dat werknemers ook naar elkaar omkijken. Het helpt als werkgevers werken aan een organisatiecultuur waarbinnen problemen veilig bespreekbaar zijn. Bijvoorbeeld door te praten over de risico’s van alcoholgebruik en de invloed van alcohol op het werk. De focus ligt hierbij op veiligheid van medewerker en zijn/haar collega’s, duurzame inzetbaarheid, maar ook op welbevinden en behoud van een goede werksfeer.
Hoe kun je alcoholproblematiek herkennen?
Het signaleren van alcoholproblematiek op de werkvloer is niet makkelijk. Soms vertoont een medewerker veel verzuim of lijdt de kwaliteit van het werk eronder. Andere keren hangt er misschien een alcoholgeur rond iemand. Een leidinggevende kan het signaleren, maar ook collega’s kunnen naar elkaar omkijken bij een vermoeden van alcoholproblematiek. Er kunnen ook signalen zijn van een alcoholprobleem zonder dat de collega onder invloed is op het werk. Een collega kan vaak afwezig zijn, een hoog ziekteverzuim hebben of regelmatig te laat komen. Andere mogelijke signalen zijn problemen met complexe handelingen, verlies aan concentratie, betrokken bij ongevallen en meer. Ook fysieke signalen zoals trillende handen of onduidelijk spreken kunnen een aanwijzing zijn.
In bepaalde bedrijfstakken is het vanwege de veiligheid mogelijk te testen op alcoholgebruik. Denk hierbij aan de luchtvaart, de scheepsvaart en het treinverkeer. Het testen van een aantal specifieke beroepsgroepen in deze bedrijven is wettelijk vastgelegd.
Gesprek en interventie
Het hebben van een Alcohol-, Drugs- en Medicijnbeleid (ADM-beleid) kan bijdragen aan het voorkomen van gebruik op de werkvloer. In een ADM-beleid staan de rechten en plichten van de werknemer en de werkgever. Daarnaast wordt helder beschreven wat de regels over middelengebruik zijn bij een bedrijf, wat de werkgever doet om problemen te voorkomen en wat er aan begeleiding mogelijk is binnen het bedrijf. Ook kunnen er disciplinaire maatregelen in staan bij een overtreding van de vastgestelde regels.
Er is door het ADM-team van het Trimbos-instituut een handige toolbox ontwikkeld om werkgevers te ondersteunen bij het opzetten van het ADM-beleid. Deze toolbox bestaat uit verschillende materialen die werkgevers, bedrijfs- en HR-managers kunnen helpen om een ADM-beleid te maken om op die manier preventie van alcohol- en drugsgebruik op de werkvloer vorm te geven.
Rolverdeling
Leidinggevenden zijn vaak het beste in staat om problematiek te signaleren. Zij zien en spreken medewerkers op de werkvloer meestal regelmatig. Samen met HR-/vitaliteitsmanagers en vertrouwenspersonen kunnen zij getraind worden in vroegsignalering en gespreksvoering en waar nodig doorverwijzen naar de bedrijfsarts.
Als de medewerker bij de bedrijfsarts terecht komt, dan kan die met de medewerker praten over het vermoeden van problematisch alcoholgebruik. Bij serieuze problematiek kan de bedrijfsarts een behandelplan opstellen of verwijzen naar specialistische zorg. Vanwege het medisch beroepsgeheim geeft de bedrijfsarts deze informatie niet zonder medewerking van de medewerker aan de leidinggevende.
AVG
Alcoholproblematiek op de werkvloer is een lastig en ingewikkeld onderwerp voor alle betrokkenen. De AVG beperkt hierin de mogelijkheden die de werkgever heeft om te testen en gegevens te verwerken. Welke regels gelden voor het verwerken van persoonsgegevens staat beschreven in de AVG. Werknemers mogen niet zomaar getest worden op alcoholgebruik en het verwerken van gezondheidsinformatie (waar alcoholproblematiek onder kan vallen) is alleen bij hoge uitzondering mogelijk.
Meer informatie over alcohol en werk is ook terug te vinden op de website van het Trimbos Instituut
Bron: Samenwerkingsverband vroegsignalering Alcoholproblematiek